Hemşin Tarihi
Arastirmacilara göre bu Manuel, manastiri yaptiran kisi olup bundan da Kotayk’in, daha dogrusu bu eyaletin bir bölgesinin (Hrazdan vadisi) Amatunilere ait oldugu anlasiliyor.’ Yukarida Khorenli’ye atfen Kirzioglu tarafindan verilen metinde geçen ‘Manua’nin, ya M.Ö.250 yillarinda Hamadan’a geliste veya M.S.110 yillarinda (360 yil sonra) kuzeye Alagaz dagi ile Gökçegöl arasina göç ediste urugunun basinda olmasi gerekiyor.
Buna göre bu kisinin VI.yy.da manastir yaptirmasi sözkonusu olamaz. Ancak, Amad-Uniler Hiristiyanligi kabul etmis olduklarindan ‘Manuel’ adli bir baska Amad-Uni beyi olabilir veya manastiri o yaptirmamistir, fakat tarihi kisiligi sebebiyle onun rölyefi yapilmistir. Amad-Uniler’in Hiristiyan olusu ile ilgili Prof. Kirzioglu sunlari kaydediyor: ‘Romalilar’in yardimiyla atalari Küçük Arsaklilar ülkesini Sasanlilar’dan kurtaran III.Tridat (286-330), kendisini ‘dönük’ hastaligindan, ‘Incil’ okuyarak iyilestiren ve ‘insan kiligina dönüstüren’ bu Anak-oglu Aziz-Grigor’un* minnettari olarak 301 yili baharinda vaftiz edilip Hiristiyan oldu. O yaz yapilan onalt boybegi/satrapin katildigi ‘dernek’te, hepsi çagin Hak-Dini olan Hz. Isa dinini gönülden benimsediler, böylece o yil ülke resmen Hiristiyan oldu. III.Tridat’in Roma’da getirdigi kâtibi AGATANGELOS’un yazdigina göre, kisa zamanda Hz. Isa Dini; ‘herbiri bin ve onbin askere sahip bu Beglerin bölgesine dönmelerini müteakip, Torkom (Türkmen/Oguz) irki’ tarafindan benimsendi.’ Demek oluyor ki, III.Tridat’in Hiristiyanligi kabul etmesi ve kendisine bagli beyleri de Hiristiyan olmaya ikna etmesiyle, M.S.301 yilinda, bu beyliklerden biri olan Amad-Uniler de Hiristiyan olmuslardir. Agatangelos’un ‘Torkom irki’ Hiristiyan oldu demesi, Amad-Uniler’in (ve belki baska Türk boylarinin da) o zaman Hiristiyanligin Gregoryen mezhebine girmis oldugunu gösteriyor. Amad-Uniler’in Kimligi Tarihi bilgilerin siralanisindan ve tutarlilik yönünden irdelenmesinden sonra, Hemsinliler’in atalari olan Amad-Uniler’in kökenlerini mantiken de sorgulayabiliriz. Tarihi bilgiler isiginda su degerlendirmelerin yapilmasi mümkün olmaktadir: Amad-Uniler’in, önce Hamadan’dan Alagaz dagi ile Gökçegöl arasina göç ettikleri, sonra da buradan simdiki Hemsin yöresine geldikleri anlasilmaktadir. Hamadan’a da Horasan’dan geldikleri Prof Kirzioglu tarafindan ifade edilmektedir. Tarihin çesitli dönemlerinde Dogu’dan Bati’ya dogru göç ederek gelen Türklerin tipik ‘göç’ olgusu ve yönü bakimindan uygun bir davranistir bu. Ermeniler’in kendi tarihlerinden de anlasilacagi üzere, bugünkü Ermenistan onlarin anavatanidir ve buraya göç ederek gelmis degildirler. Alagaz dagi ile Gökçegöl arasindaki bölgeden Dampur/Tampur (Hemsin’in eski adi) bölgesine gelislerinde isimleri Türkçe’dir. Hamam Bey ve akrabalari geldiginde eski Dampur/Tampur sehri tahrip edilerek yikilmisti. Yikilmis bir yeri senlendirdigi için ismine yine Türkçe olan ‘sen’ kelimesi eklenerek; ‘Hamam’in senlendirdigi yer’ anlaminda ‘Hamamasen’ ismi ile buranin adi Türkçelestirilmistir. Hiristiyanligi kabul etmis olduklarindan bir taraftan Hiristiyan adi almakla birlikte, diger taraftan da Türkçe isimlerini muhafaza etmeleri önemlidir. Gerek isimleri, gerekse göçen bir topluluk olmalari onlarin Türk olduklari görüsünü destekleyen iki önemli olgudur. ‘Tarih Yapan Ama Yazmayan’ Türkler’in ‘tarih yapan ama yazmayan’ bir millet oldugu tarihen sabittir.
